รู้จริงเรื่อง สปอดูมีน(Spodumene)

สปอดูมีน เป็นแร่ชนิดหนึ่งในกลุ่มแร่ไพรอกซีน ชื่อสปอดูมินมาจากคำในภาษากรีกว่า “Spodumenos” แปลว่า “สีขี้เถ้า” ซึ่งคล้ายกับสีเทา จืดซืดของผลึก สปอดูมีน

สปอดูมีน มี 2 ชนิด ชนิดที่มีคุณภาพเป็นอัญมณีที่ใช้ทำเครื่องประดับได้ คือ ฮิดเดไนต์ จะมีสีเขียวมรกต ค้นพบใน ค.ศ. 1879 โดยชาวนาในย่านโบสถ์ซาเลม รัฐนอร์ธ แคโรไลนา ประเทศอเมริกา วันหนึ่งเมื่อเขาไปไถนาก็ได้พบก้อนหินสีเขียว ซึ่งภายหลังทราบว่าเป็น มรกต จากนั้นชาวนาก็ได้ขุดค้นหาหินมีค่ากันอย่างตื่นเต้น และแล้วก็พบผลึกหินสีเขียว สปอดูมีน รวมทั้ง อะความารีน โทแพซ อะพาไทต์ และรูไทต์

ต่อมานักวิสาหกิจคนหนึ่งชื่อ วิลเลียม ฮิดเดน ก็ได้ซื้อที่นาผืนนั้นและจัดตั้งบริษัททำเหมืองแร่ขึ้น ผลึกสีเขียว สปอดูมีน ที่ขุดมาได้นั้น ได้ชื่อตามชื่อเจ้าของเหมืองว่า “ฮิดเดไนต์” สปอดูมีน อีกชนิดหนึ่งชื่อ “คุนไซต์” ซึ่งค้นพบในหินเพกมาไทต์ในย่านซานดีเอโก รัฐแคลิฟอร์เนีย ในปี ค.ศ. 1901 มีการค้นพบผลึกหินสีดอกไลแลก(สีม่วงแดง) ถึงสีม่วงอ่อนของดอกลาเวนเดอร์ ในครั้งแรกยังไม่ทราบว่าหินนั้นเป็นแร่อะไร จนกระทั่งนักอัญมณีศาสตร์ที่มีชื่อเสียงชื่อ จอร์จ คุนซ์  ได้พิสูจน์ว่า หินสีดอกไลแลก เป็นชนิดของแร่ สปอดูมิน และภายหลัง หินสีดอกไลแลก ก็ได้ชื่อว่า “คุนไซต์” ตามชื่อของ นายคุนซ์

การกำเนิดและแหล่งกำเนิด

แร่สปอดูมีน มักตกผลึกในหินเพกมาไทต์ที่อุดมด้วย ลิเทียม ผลึก สปอดูมีน ประกอบด้วย ลีเทียม อะลูมิเนียม ซิลิเคต ที่มี ลิเทียม ซึ่งเป็นโลหะที่เบาที่สุดเป็นองค์ประกอบสำคัญ ผลึก สปอดูมีน มักมีขนาดใหญ่และผลึกที่ใหญ่ที่สุดพบที่ เซาท์ดาโกตา ยาวถึง 14.3 เมตร และมีน้ำหนักมากกว่า 10 ตัน ส่วนผลึก สปอดูมีน ที่ใช้เป็นอัญมณีจะยาวกว่า 2-3 เซนติเมตร หาได้ยาก แต่มี คุนไซต์ ที่คุณภาพสูงขนาดใหญ่เจียระไนเป็นรูปหัวใจแล้ว มีน้ำหนัก 880 กะรัต ขณะนี้จัดแสดงที่พิพิธภัณฑ์ประวัติธรรมชาติของอเมริกัน รัฐนิวยอร์ก แหล่งกำเนิน สปอดูมีน ที่สำคัญคือ ไมนัสเกไรส์ บราซิล  Laghman อัพกานิสถาน  รัฐแคลิฟอร์เนีย และ นอร์ธ แคโรไรนา สหรัฐอเมริกา และ พบที่ มาดากัสการ์

สปอดูมีน มีค่าความแข็งตามสเกลของโมส์เท่ากับ 6.5-7.5  คุนไซต์ จะมีสีม่วงและสีชมพู สีดังกล่าวเกิดจากมลทินธาตุแมงกานีส ถ้าปล่อยให้ คุนไซต์ ถูกแสงอาทิตย์นาน ๆ จะทำให้สีซีดจางลงจนเกือบไร้สี คุนไซต์ จึงมีชื่อเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “หินยามเย็น” ส่วน ฮิดเดไนต์ ที่มีสีเขียวมรกตนั้น สีเขียวเกิดจากมลทินธาตุปริมาณน้อยโครเมียม คุนไซต์  เกินครึ่งในท้องตลาดได้ผ่านการปรับปรุงคุณภาพสี โดยการอาบรังสี หรือ การเผาเพื่อทำให้สีชมพู และ ม่วงเข้มขึ้น

คุนไซต์ เป็นผลึกหักเหแสง 3 ทิศทาง จึงแสดงคุณสมบัติทางแสง พลีโอโครอิซึม ถ้ามองดู คุนไซต์ 3 ด้าน จะเห็นมี คุนไซต์ แต่ละด้านต่างกัน สปอดูมีน มีความโปร่งใสถึงโปร่งแสง และผิวจะมีความวาวแบบด้านๆ

สปอดูมีน ในเครื่องประดับ ปกติช่างเจียรนะไนมักเจียระไน คุนไซต์ ให้มีขนาดใหญ่ อาจมีขนาดถึง 50 กะรัต เพื่อช่วยทำให้สีมีความเข้ม และมักเจียระไน คุนไซต์ เป็นรูปหมอน หรือ รูปหัวใจ หรือ รูปหยดน้ำ ส่วน ฮิดเดไนต์ มักเจียระไนเป็นรูป Step cut ขนาดของผลึกไม่ใหญ่ เนื่องจาก สปอดูมีน มีรอยแนวแตกเรียบ อาจแตกได้ง่ายเมื่อถูกกระแทก จึงเหมาะที่จะทำเป็นจี้มากว่าประดับบนหัวแหวน หรือ สร้อยข้อมือ

วิธีการเลือกซื้อ "สปอดูมีน"

คุณค่าของ สปอดูมีน ขึ้นอยู่กับความเข้มของสีเป็นสำคัญและต้องไม่มีรอยแตกและมีมลทินที่เห็นได้ชัด ส่วนอัญมณีสีชมพูที่คล้าย คุนไซต์ ก็มี ระวังซื้ออัญมณีผิดชนิดกันนะคับ  เช่น ควอตซ์สีกุหลาบ โทแพซสีชมพู และ มอร์แกไนต์

วิธีทำความสะอาดและดูแลรักษา 

"สปอดูมีน"

การทำความสะอาด สปอดูมีน ควรใช้น้ำอุ่นๆ และใช้แปรงอ่อนๆ ปัดความสกปรกที่ผิวพลอย และควรระวังมิให้ สปอดูมีน โดยเฉพาะ คุนไซต์ ถูกแสงอาทิตย์นานๆ เพราะจะทำให้สีซีดจาง และ ควรป้องกันการกระแทก เพราะอาจจะทำให้ สปอดูมีน แตกตามแนวแตกเรียบได้ง่าย

อย่าลืมติดตาม รู้จริงเรื่องอัญมณี  กับผมได้ใหม่ในบทความต่อไปนะคับ...

อ่านบทความก่อนหน้า...

รู้จริงเรื่อง ไอโอไลต์(Iolite)

รู้จริงเรื่อง กระตองเต่า