ประวัติและตำนาน "เพทาย"

เซอร์คอน คนไทยเรียกว่า เพทาย คำว่า “ZIRCON” มาจากภาษาอาราบิก “zar gun” แปลว่า สีทอง ในยุโรปยังเรียกเซอร์คอนอีกสองชื่อ คือ ไฮยาซินท์ และ จาซินท์  เพทาย มีหลากหลายสี ได้แก่ แดง ส้ม เหลือง น้ำตาล ฟ้า และเขียว เป็นต้น  สีฟ้าธรรมชาตินับว่าหายากเช่นเดียวกับสีม่วงแดง เพทาย ยังมีประกายดีเล่นไฟคล้ายเพชร ในสมัยโบราณ เพทาย ชนิดที่ใสไร้สีจึงถูกนำไปใช้เป็นเพชรเทียมเลียนแบบ และเป็นที่คุ้นตาในเครื่องประดับโบราณ แต่ เพทาย ที่ขายกันในตลาดอัญมณีส่วนใหญ่จะเป็นสีฟ้า จนทำให้มีคนเข้าใจผิดว่าเป็นสีธรรมชาติ แท้จริงแล้วสีฟ้านั้นเป็นสีที่หายาก แต่ที่พบ เพทาย สีฟ้าเป็นจำนวนมากนั้น  ได้มาจากการนำไปปรับปรุงคุณภาพโดยวิธีการใช้ความร้อนแล้วทั้งสิ้น

มีตำนานเล่าว่า เพทาย คือ เทวดาผู้พิทักษ์ที่ได้รับมอบหมายให้มาคอยเผ้าดู อดัมกับอีวา ไม่ให้แอบลิ้มรสแอปเปิลจากต้นไม้แห่งปัญญาและต้นไม้แห่งชีวิต ในสวนอีเดน ในกรีซและอิตาลีใช้ เพทาย  ทำเป็นเครื่องประดับตั้งแต่ศตวรรษที่ 6  ในศตวรรษที่ 14 มีการนำเอา เพทาย ไร้สีที่เจียระไนแล้วออกขายเป็นอัญมณีเลียนแบบเพชรเพราะว่า เพทาย กระจายแสงสีรุ้งหรือมีไฟดีกว่าเพชรเสียอีก ใน ค.ศ. 1590 ได้มีการทำเหมือง เพทาย ไร้สีที่ Puy en Velay ฝรั่งเศสและนำ เพทาย ไร้สีที่เจียระไนแล้วออกขายในชื่อ “เพชรของฝรั่งเศส” ต่อมาได้พบเพทายไร้สีที่ศรีลังกาและนำ เพทายไร้สีออกขายในชื่อ “เพชรมาทูรา” ก็คือชื่อของแหล่งกำเนิด เพทายไร้สี

ในศตวรรษที่ 20 มีการค้นพบ เพทาย สีน้ำตาลอมแดงซึ่งได้รับความนิยมพอสมควรในยุโรป และประมาณ ค.ศ. 1920 เพทายสีน้ำเงินได้ปรากฏในตลาดนิวยอร์ก ซึ่งทำให้นักอัญมณีศาสตร์ผู้ที่มีชื่อเสียง George F. Kunz แห่งทิฟฟานิ เกิดความสงสัยว่า เพทาย ที่พบส่วนใหญ่ในธรรมชาติมีแต่สีเหลือง  เขียว  และน้ำตาลอมส้ม เท่านั้น นายคุนซ์ จึงได้ขอร้องให้เพื่อนคนหนึ่งเดินทางไปยังประเทศไทย เพื่อสืบสวนความจริง ก็ได้ทราบว่า ในประเทศไทยมี เพทาย สีน้ำตาลอมเหลืองอยู่มาก และช่างเผาพลอยได้ลองเผา เพทาย สีน้ำตาลในบรรยากาศที่มีออกซิเจน ทำให้เพทาย  สีน้ำตาลเปลี่ยนเป็นสีน้ำเงินสดใสและมีชื่อทางการค้าว่า “สตาร์ไลต์” (Starlite)

ความเชื่อ "เพทาย"

คนสมัยโบราณถือว่า เพทาย เป็นสัญลักษณ์ของความฉลาด และเชื่อว่า เพทาย ป้องกันกาฬโรคได้ คนสมัยโบราณยังใช้ เพทาย เป็นเครื่องรางสำหรับนักเดินทางเพื่อป้องกันสวมใส่จากโรคร้ายและการบาดเจ็บ ทำให้นอนหลับสบาย มีความเชื่อว่าถ้ามี เพทาย อยู่ในกระเป๋าจะนำมาซึ่งความมั่งคั่ง  อีกทั้งความรักและความชื่นชนจากผู้อื่น เพทาย สีฟ้ายังจัดเป็นอัญมณีประจำเดือนธันวาคม อีกด้วย

แหล่งที่พบ "เพทาย"

แหล่งที่สำคัญของ เพทาย ได้แก่ กัมพูชา ศรีลังกา พม่า ฝรั่งเศส นอร์เวย์ ออสเตรเลีย ไทยและแคนาดา ปัจจุบัน เพทาย สีน้ำตาลจากทวีปแอฟริกาตะวันออกเริ่มเข้าสู่ตลาด  ในประเทศไทย แหล่งที่พบ เพทาย คือ จังหวัดจันทบุรี ตราด กาญจนบุรี ศรีสะเกษ อุบลราชธานี แพร่ และสุโขทัย

ชื่อเรียก "เพทาย" ในท้องตลาด

เพทาย แบ่งได้เป็น 3 ชนิด

ตามลักษณะการเปลี่ยนแปลงของโครงสร้าง ดังนี้

ชนิดสูง  เป็น เพทาย คุณภาพดี มีโครงสร้างเป็นผลึกสมบูรณ์ มีสีน้ำตาลแกมเหลืองถึงแกมแดง

ชนิดปานกลาง  เป็น เพทาย มีโครงสร้างเป็นผลึกบางส่วนมีสีเหลืองแกมเขียวถึงเขียวแกมน้ำตาล

ชนิดต่ำ เป็น เพทาย ที่มีโครงสร้างไม่เป็นระเบียบหรือไม่เป็นผลึก บางครั้งเรียกว่า เมตามิก เนื่องจากโครงสร้างถูกทำลายจากการสลายของธาตุกัมมันตรังสีทอเรียม  ยูเรเนียม ที่อยู่ในเพทาย เพทาย ชนิดนี้จึงมีสีเขียวถึงเขียวแกมเหลืองที่เนื้อค่อนข้างขุ่นมัว

เพทายชนิดสูง และชนิดปานกลางเมื่อผ่านการให้ความร้อนจะเป็นสีฟ้า  สีส้ม  หรือใสไร้สี ขึ้นอยู่กับเทคนิคการเผา อุณหภูมิ และระยะเวลาที่เผาผนวกกับระยะเวลาที่ปล่อยให้เย็นตัวลง 

นอกจากนี้ เพทาย  มีชื่อเรียกกันในท้องตลาด ดังนี้

Hyacinth or Jacinth   มีลักษณะโปร่งใส สีน้ำตาลแกมแดง

Jargon of Jargoon   มีสีอ่อน ไม่มีสี จากศรีลังกา

Beccarite   มีสีเขียว

Melichrysos   มีสีเหลือง

Sparklite  ไม่มีสี

Starlite และ Stremlite   มีสีฟ้า

การเลือกซื้อ "เพทาย"

เพทาย ที่มีคุณภาพดี ควรมีสีเข้มสดทั่วทั้งเม็ด และมีการเจียระไนที่ดีได้สัดส่วนสมมาตร มีเหลี่ยมมุมคมชัดเจนสมบูรณ์ครบถ้วนทุกหน้า มีประกายเล่นไฟได้สวยงามดี มีความใสสะอาด ไม่มีมลทินหรือตำหนิที่มองเห็นได้ง่ายด้วยตาเปล่า เพทาย สียอดนิยมคือ เพทายสีฟ้าสดเข้ม อาจมีแกมเขียวเล็กน้อย

การดูแลรักษาและข้อควรระวัง

"เพทาย"

ระวังเรื่องการสวมใส่ไปในบริเวณที่มีอุณหภูมิความร้อนและแสงที่ร้อนจัด เพราะจะทำให้ เพทาย บางเม็ดเปลี่ยนสีได้ หลีกเลี่ยงการใส่เครื่องประดับขณะใช้เตาอบ เตาแก๊ส ระวังการกระทบกระแทกต่าง ๆ ทำความสะอาดด้วยน้ำอุ่นหรือน้ำสบู่อ่อน ๆ ด้วยแปรงที่ขนนุ่ม แล้วเช็ดออกด้วยผ้าเนื้อนุ่ม ไม่ทำความสะอาดด้วยเครื่องทำความสะอาดแบบอัลตราโซนิก

อย่าลืมติดตาม รู้จริงเรื่องอัญมณี  กับผมได้ใหม่ในบทความต่อไปนะคับ…

อ่านบทความก่อนหน้า...

รู้จริงเรื่อง เทอร์คอยส์(Turquoise)

รู้จริงเรื่อง นพเก้าหรือนพรัตน์