รู้จริงเรื่อง ควอตซ์(Quartz)

อดีตจนถึงปัจจุบัน... อัญมณียังคงเป็นที่ต้องการอย่างต่อเนื่อง ไม่สูญหายไปตามกาลเวลา บทความนี้ผมจะพามารู้จักกับอัญมณีอีกชนิดหนึ่ง อัญมณีชนิดนี้ปัจจุบันเป็นที่นิยมในท้องตลาด เพราะราคาไม่แพง มีหลากหลายสีให้เลือกสรรนิยมนำมาทำเครื่องประดับสร้อยข้อมือหินสี หลากหลายรูปแบบอย่างสวยงาม  อัญมณีชนิดนี้ก็คือ ควอตซ์ หรือ แร่เขี้ยวหนุมาน ซึ่งเป็นแร่ที่มีความอุดมสมบูรณ์และมีมากที่สุดในโลก

 
ประวัติ ความเป็นมาและความเชื่อ
"ควอตซ์(QUARTZ)"

ควอตซ์ มาจากภาษาเยอรมันโบราณ เป็นแร่ที่พบมากที่สุดถึงร้อยละ 12 ของเปลือกโลก พบได้ทั้งในหินอัคนี หินตะกอน และหินแปร มีค่าความแข็งตามสเกลของโมส์เท่ากับ 7 ควอตซ์ จำแนกเป็น 2 กลุ่ม คือ  ควอตซ์ผลึกเดี่ยว (Single Crystal) หรือ Crystalline Quartz เป็นผลึกขนาดใหญ่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า ลักษณะโปร่งใสถึงโปร่งแสง มีสีต่าง ๆ เช่น ไร้สี ชมพู ม่วง เหลือง น้ำตาล เขียว เป็นต้น   

ควอตซ์เนื้อละเอียด (Polycrystalline)   เป็นมวลที่ประกอบไปด้วยผลึกขนาดเล็ก ๆ จำนวนมากอาจมีลวดลายและแถบสีสลับไปมามีทั้งลักษณะที่เป็นแบบเนื้อผลึกละเอียด ซึ่งไม่สามารถมองเห็นรูปผลึกได้ด้วยตาเปล่า ลักษณะกึ่งโปร่งใสถึงทึบแสง มีสีหลากหลาย เช่น Cryptocrystalline Quartz ได้แก่ คาซิโดนี (Chalcedony) และแบบ Microcrystalline Quartz ได้แก่  แจสเปอร์ (Jasper)

แหล่งที่พบ "ควอตซ์"  สามารถพบจากที่ไหนได้บ้าง?

แหล่ง ควอตซ์ ที่สำคัญ ได้แก่ บราซิล ฮังการี อินเดีย อิรัก ญี่ปุ่น มาดากัสการ์ ศรีลังกา สกอตแลนด์ สหรัฐอเมริกา

แหล่ง คาลซิโดนี ที่สำคัญ ได้แก่ เยอรมัน บราซิล อินเดีย รัสเซีย ออสเตรเลีย สกอตแลนด์ อิตาลี เม็กซิโก  ในประเทศไทย พบชนิดผลึกใสที่ ลำปาง น่าน อุตรดิตถ์ นครสวรรค์ ระนอง พังงา ภูเก็ต นครศรีธรรมชาช และพบชนิดที่มีสีม่วง ที่ ลำปาง ตาก นครนายก สีชมพูพบที่จันทบุรี ราชบุรี ระนอง พังงา ภูเก็ต ส่วน คาลซิโดนี อะเกต แจสเปอร์ พบที่ลพบุรี

คุณภาพทางการค้าและชื่อทางการค้า ที่เรียกกันในท้องตลาด ควอตซ์ผลึกเดี่ยว มีชื่อเรียกต่างกันไปตามสีที่พบ ดังนี้

แก้วหินผลึก (Rock Crystal)   เป็น  ควอตซ์  ไร้สี โปร่งใส โดยทั่วไปมีลักษณะเป็นผลึกชัดเจน

อเมทิสต์(Amethyst)   เป็น  ควอตซ์สีม่วง เป็นชนิดที่ได้รับความนิยม แอเมทิสต์ตามธรรมชาติมีตั้งแต่สีม่วงอ่อนจนเกือบไร้สีไปจนถึงสีม่วงเข้ม อเมทิสต์  ที่มีคุณภาพดีจะต้องมีสีเข้มสด สีสม่ำเสมอทั่วทั้งเม็ด  ตามตำนานของชาวโรมันที่เล่าต่อ ๆ กันมาว่า อเมทิสต์  มีสีม่วงเหมือนกับสีไวน์ของพระเจ้า และเชื่อกันว่า  อเมทิสต์  สามารถป้องกันการมึนเมาจากการดื่มสุราได้

ซิทริน(Citrine)   เป็น ควอตซ์ สีเหลืองถึงส้ม ควอตซ์ชนิดนี้เกือบจะไม่มีตำหนิและมลทินเลย ซิทรินที่พบในท้องตลาดส่วนใหญ่มาจากการเผา  แอเมทิสต์    ซิทริน  เป็นอัญมณีประจำเดือนเกิด พฤศจิกายน ซิทริน  เป็นสัญลักษณ์ของความฉลาด สุขุม และจริงใจ เชื่อกันว่า ซิทริน  ช่วยเพิ่มความเชื่อมั่นในตนเองแต่ผู้สวมใส่ รวมทั้งควบคุมอารมณ์ไม่ให้ตื่นตระหนก นอกจากนี้ ซิทริน ยังเป็นอัญมณีที่ใช้เป็นของขวัญในวันฉลองครบรอบแต่งงานปีที่ 13 อีกด้วย

แอเมทริน(Ametrine)   เป็น  ควอตซ์  ที่มี 2 สี ระหว่างสีม่วงของ  แอเมทิสต์  และสีเหลืองของซิทริน

เนื่องจาก  แอเมทริน  มีทั้งแอเมทิสต์และซิทรินรวมกัน และยังมีสมบัติเฉพาะตัวในด้านที่ทำให้ผู้สวมใส่ลดความเครียดและขจัดความลำเอียง อคติลงได้

สโมกกี้ควอตซ์(Smoky Quartz)   เป็น  ควอตซ์  สีเทาแกมเหลืองจนถึงสีน้ำตาล การเผาสโมกกี้ควอตซ์จะทำให้สีจางลง และการอาบรังสีแก่ Rock crystal ก็จะทำให้ได้  สโมกกี้ควอตซ์ เช่นกัน

โรสควอตซ์ (Rose Quartz)   เป็น ควอตซ์  สีชมพูจนถึงสีชมพูเข้มคล้ายดอกกุหลาบ มีลักษณะโปร่งใสถึงโปร่งแสง ส่วนมากพบเป็นเนื้อสมานแน่น (massive form)

รูทิลิเท็ดควอตซ์(Rutilated Quartz)   เป็น  ควอตซ์  ที่มีมลทินคล้ายเข็มสีทองของแต่รูไทล์อยู่ภายในมีหลายชนิด เช่น ไหมทอง ฝนทอง แก้วขนเหล็ก โป่งข่าม เป็นต้น

ทัวร์มาลีนควอตซ์(Tourmalinated Quartz)   เป็น  ควอตซ์  ที่มีมลทิมคล้ายเข็มดำของแร่ทัวร์มาลีนอยู่ภายใน

ควอตซ์  เนื้อละเอียด เป็นชนิดที่มีสีสัน ลวดลาย และแถบสีสลับไปมาอย่างสวยงาม ตลอดจนมีลักษณะพิเศษต่าง ๆ ทำให้สามารถแบ่งย่อยได้อีก ดังนี้

คาร์เนเลียน(Carnelian)   มีสีส้มถึงสีแดง

ซาร์ด(Sard)   สีคล้ายกับคาร์เนเลียน แต่  ซาร์ด  มีสีเข้มกว่า เช่น มีสีน้ำตาลที่เข้มกว่า หรือออกสีแดงเข้ม

คริโซเพรช  (Chrysoprase)  มีสีเขียวถึงเขียวแกมเหลือง คริโซเพรส  มาจากภาษากรีก แปลว่า “แอปเปิ้ลสีเขียว”

เพรส (Prase)   มีสีเขียว

โอนิกซ์(Onyx)   มีแถบสีชั้นสีดำและขาวสลับกันเป็นแนวตรง

บลัดสโตน(Bloodstone)   มีสีเขียวเข้มและมีแร่เหล็กออกไซด์เป็นจุดสีแดงประ กระจายทั่วไป

โครมคาลซีโดนิ(Chorme Chalcedony)   มีสีเขียวอ่อนถึงสีเขียวเข้ม

โมราหรืออะเกต(Agate)   มีสีและลวดลายเรียงกันเป็นชั้นสวยงาม

มอสอะเกต(Moss Agate)   มีมลทินเป็นลักษณะคล้ายต้นไม้ซึ่งเกิดจากเหล็กและแมงกานีสออกไซด์

โมราไฟ(Fire Agate)   มีปรากฏการณ์ทางแสงที่เรียกว่า Iridescence ซึ่งเกิดจากการเรียงตัวกันของชั้นเหล็กออกไซด์ภายในเนื้อ

แจสเปอร์(Jasper)   เป็นชนิดที่มีลักษณะเป็นมวลเม็ดอาจมีแร่อื่นปน เช่น เหล็กออกไซด์เป็นองค์ประกอบอยู่ถึง 20% ชื่อที่เรียกขึ้นอยู่กับสีที่ปรากฏ เช่น แจสเปอร์สีแดง (Red Jasper) แจสเปอร์สีเขียว (Green Jasper) เป็นต้น

อะเวนจูรีน ควอตซ์(Aventurine Quartz)   เป็นหินแปรที่มีแร่  ควอตซ์  เป็นองค์ประกอบหลัก มีแร่ไมกา และแร่อื่น ๆ ซึ่งทำให้เกิดสีแดง เหลือง ส้ม เขียว หรือน้ำเงิน ส่วนใหญ่ อะเวนจูรีนควอตซ์  ที่พบมักมีสีเขียวและมีปรากฏการณ์ทางแสงที่เรียกว่า Aventurescence เกิดจากมลทินของแร่ไมกาสีเขียว

สำหรับ ควอตซ์  ที่เกิดจากการแทนที่ของซิลิกา (Quartz formed by silica replacement)

ควอตซ์ตาเสือ(Tiger’ eye)   เกิดจากซิลิกาไปแทนที่เนื้อแร่ซึ่งมีลักษณะเป็นเส้นใยของ crocidolite สีที่เกิดขึ้นเนื่องจากออกไซด์ของเหล็กที่เป็นองค์ประกอบเฉดสีที่พบคือ สีเหลืองถึงน้ำตาลทองเข้มและสีน้ำเงิน สีน้ำตาลและเหลือง เมื่อนำไปเผาจะเปลี่ยนเป็นสีแดง

ไม้กลายเป็นหิน(Silicified Wood)   เกิดจากซิลิกาเข้าไปแทนที่ในโครงสร้างลำต้นของต้นไม้ เป็นเวลานานนับล้านปี

การเลือกซื้อ "ควอตซ์"

การเลือกซื้อ  ควอตซ์  ควรพิจารณาสีตามความต้องการ ความพอใจและรสนิยมของแต่ละบุคคลโดยทั่วไปควอตซ์เนื้อละเอียดที่ลวดลายชันเจน สวยงาม และดูแปลกตา จะเป็นที่น่าเลือกซื้อ ถ้าเป็น  ควอตซ์  ผลึกเดี่ยว เช่น แอเมทิสต์ สีจะเป็นปัจจัยแรกในการพิจารณาคุณภาพ สีที่ดีจะต้องมีความเข้มสดสม่ำเสมอทั้งเม็ดด้านความใสสะอาด ควอตซ์ผลึกเดี่ยว ที่มีคุณภาพเนื้อดี จะไม่พบเห็นตำหนิใด ๆ แม้จะมองด้วยแว่นขยาย 10 เท่า  คาลซิโดนี เป็นอัญมณีโปร่งแสงถึงทึบแสง และมีลวดลายเป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่สวยงาม ดังนั้นจึงนิยมซื้อ  คาลซิโดนี  ที่เจียระไนแบบหลังเบี้ย ลูกปัดหรือแกะสลักเป็นรูปร่างต่าง ๆ เป็นต้น

การดูแลรักษาและข้อควรระวัง "ควอตซ์"

การทำความสะอาด ใช้น้ำยาล้างเครื่องประดับผสมสบู่เหลวอ่อน ๆ และใช้แปรงขนนุ่มปัดทำความสะอาด จากนั้นใช้ผ้านุ่มสะอาดซับ ผึ่งลม หรือเป่าให้แห้ง ไม่ใช้เครื่องทำความสะอาดแบบอัลตราโซนิก  ระมัดระวังขณะสวมใส่ ไม่ควรให้กระทบกระแทกหรือถูกขูดขีด ด้วยของมีคม การทำตก หรือการกระทบตามมุมหรือตามขอบ อาจทำให้แตกร้าวเป็นรอยได้  ควอตซ์  เนื้อละเอียดที่ผ่านการย้อมสี ควรระวังอย่าให้สัมผัสกับสารละลาย ซึ่งอาจทำให้สีที่ย้อมเกิดการเปลี่ยนแปลงได้ รวมทั้งหลีกเลี่ยงการสัมผัสน้ำเค็ม สารเคมี และการเปลี่ยนแปลงของอุณหภูมิอย่างเร็วเร็วด้วย

บทความนี้น่าจะเป็นประโยชน์สำหรับผู้ที่ชื่นชอบอัญมณีประเภทนี้ ซึ่งมีราคาค่อนข้างถูก แต่มีสวยงาม ไม่แพ้อัญมณีชนิดอื่นๆ เลยคับ มีหลากหลายสีสันให้เลือกซื้อ เลือกหากัน สำหรับวันนี้ขอตัวไปตลาดพลอยก่อนนะคับ ไว้มีเวลาจะมาแบ่งปันเรื่องราวดี ๆ เกี่ยวกับอัญมณชนิดอื่นๆ กันอีก...

อย่าลืมติดตาม  รู้จริงเรื่องอัญมณี  กับผมได้ใหม่ในบทความหน้านะคับ...