บทความนี้ผมจะพามารู้จักอัญมณีอีกชนิดหนึ่ง เป็นพลอยเนื้ออ่อน แต่มีระดับความแข็งถึง 8 ตามสเกลของโมส์และมีราคาต่ำกว่าทับทิม น่าจะเหมาะสำหรับท่านที่นิยมชมชอบอัญมณีสีแดง  อัญมณีชนิดนี้ ก็คือ สปิเนล (SPINEL) นั่นเองคับ...

 ประวัติ ความเป็นมา ความเชื่อ

"สปิเนล"

คำว่า “SPINEL” มาจากภาษาละตินว่า “spina” หมายถึง หนาม บางแห่งกล่าวว่ามาจากภาษากรีก ที่แปลเป็นภาษาอังกฤษว่า “spark” หมายถึง สีแดงเหมือนเปลวเพลิง   สปิเนล  มีองค์ประกอบทางเคมีเป็นแมกนีเซียมอะลูมิเนียมออกไซด์ มีสีแดง ชมพู น้ำเงิน ฟ้า ม่วง เหลือง ใสไร้สี น้ำตาล และดำ สปิเนล จัดเป็นพลอยเนื้ออ่อน ซึ่งมีความแข็งเท่ากับ 8 เริ่มมีการทำเหมือง  สปิเนล  ครั้งแรกในพม่า สปิเนลชนิดสีแดง เป็น สปิเนล  ที่มีค่าสูงที่สุดในบรรดาสีต่าง ๆ ทั้งหมด และมักเข้าใจผิดคิดว่าเป็นทับทิม เช่น ทับทิมแบล็กพรินซ์(Black Prince’s Ruby) สีแดง น้ำหนักกว่า 140 กะรัต ซึ่งประดับอยู่บนมงกุฎ “The Imperial State Crown” ของราชวงศ์อังกฤษ เก็บรักษาที่  Tower of London ซึ่งภายหลังพิสูจน์ได้ว่าเป็น  สปิเนลสีแดง ไม่ใช่ทับทิม

สปิเนล ที่มีสีสวย มีเนื้อใสมักเจียระไนเป็นรูปไข่(oval) รูปหมอน(cushion) และรูปหยดน้ำ (pear) โดยมักจะเจียระไนแบบเหลี่ยมผสม ส่วนการเจียระไนแบบหลังเต่าไม่ค่อยเป็นที่นิยม สปิเนล  ที่พบทั่วไปมีขนาด 1 ถึง 5 กะรัต ขนาดมากกว่า 5 กะรัต หาได้ยากและมีราคาแพง นอกจากนี้ด้วยความแข็ง 8 รองจากทับทิมที่มีความแข็ง 9 จึงจัดได้ว่าสปิเนลเป็นพลอยที่มีความแข็งสูงพอสมควร รวมถึงเนื้อ  สปิเนล  มักจะใสสะอาดกว่าทับทิม และราคาต่ำกว่าทับทิม สปิเนล  จึงเป็นอีกทางเลือกหนึ่งของผู้ชื่นชอบอัญมณีที่มีสีแดง

ในอดีตผู้คนมักเรียก  สปิเนลสีแดงสดว่า “สปิเนลชั่นสูง” หรือ “สปิเนลสูงศักด์” (Noble spinel) เพราะกษัตริย์และนักรบมักสวมใส่  สปิเนลสีแดงสด  เมื่อออกสงครามและประสบชัยชนะ สปิเนลสีแดงสด  จึงเป็นสัญลักษณ์ของสงครามและชัยชนะ ทำให้เป็นเหตุผลที่บรรดาเจ้าฟ้าและคนฉลาดทั้งหลายสะสม สปิเนล  เป็นสมบัติส่วนตัวกันมาก เนื่องจากคนสมัยก่อนเชื่อว่า  สปิเนล  สามารถป้องกันอันตรายให้ผู้สวมใส่ ช่วยให้เกิดการประนีประนอมเมื่อมีความคิดเห็นแยกกัน และช่วยคลายความโศกเศร้าให้ได้ คนสมัยก่อนยังเชื่ออีกว่า สปิเนล  เป็นสัญลักษณ์ของชัยชนะ ช่วยป้องกันอันตรายแก่ผู้สวมใส่ แก้ไขข้อขัดแย้งที่เกิดขึ้น และช่วยคลายความโศกเศร้าได้ นอกจากนี้  สปิเนล  จัดเป็นอัญมณีที่มอบให้กันในวันครบรอบแต่งงานปีที่ 22  

 แหล่งที่พบ "สปิเนล"

แหล่ง  สปิเนล  ที่สำคัญ ได้แก่ พม่า ศรีลังกา มาดากัสการ์ แทนซาเนีย เวียดนาม ไทย กัมพูชา รัสเซีย และอัฟกานิสถาน เป็นต้น  ในประเทศไทย มักพบ สปิเนลสีดำ
ที่เรียกว่า  "นิล"  เกิดร่วมกันกับพลอยประเภทคอรันดัมที่จังหวัดกาญจนบุรี

 ชื่อทางการค้า ที่เรียก "สปิเนล" ในท้องตลาด

สปิเนล ในทางการค้าโดยทั่วไป มีดังนี้

นิลตันหรือนิลตะโก (Black Spinel) เป็นนิลสีดำทึบแสง เป็นอัญมณี ที่มีชื่อเสียงของจังหวัดกาญจนบุรี บางครั้งมักสับสนกับ (Onyx) และนิลเสี้ยน (Black Pyrozene)

บาราส รูบี (Balas Ruby)  เป็นสปิเนลสีแดง

เฟรมสปิเนล (Flame Spinel)  เป็นสปิเนลเฉดสีส้มเหลืองถึงส้มแดงแลดูคล้ายเปลวเพลิง

สปิเนลรูบี หรือ รูบีสปิเนล (Spinel Ruby หรือ Ruby Spinel)  เป็นชื่อเรียกสปิเนลสีแดงซึ่งการเรียกชื่อนี้ในทางอัญมณีศาสตร์ถือว่าผิดหลักการ เนื่องจากสปิเนลและทับทิม เป็นอัญมณีคนละชนิดกัน

สปิเนลเจ้าสามสี (Color Change Spinel)   เป็นสปิเนลที่แสดงปรากฏการณ์เปลี่ยนสี โดยเมื่ออยู่ภายใต้แสงสีขาวจะแสดงสีน้ำเงินแกมเทา และเปลี่ยนเป็นสีม่วงเมื่ออยู่ภายแสงสีส้มจากหลอดไส้ โดยทั่วไปสปิเนลชนิดนี้พบได้ยาก

สปิเนลสาแหรกหรือสตาร์สปิเนล (Star Spinel)  เป็นสปิเนลที่แสดงปรากฏการณ์ทางแสงรูปดาว เมื่อส่องด้วยแสงไฟ อาจแสดง 4 ขา หรือ 6 ขา มีสีเทา สีน้ำเงิน และสีดำ มักเจียระไนแบบหลังเต่า โดยทั่วไปสปิเนลชนิดนี้พบได้ยาก

โคบอลต์สปิเนล (Cobalt Spinel)  เป็นสปิเนลที่มีสีฟ้าถึงสีน้ำเงิน ที่เกิดจากธาตุโคบอลต์ (Co)

 
การเลือกซื้อ "สปิเนล"

การเลือกชนิดสีของ สปิเนล ขึ้นอยู่กับความชอบและรสนิยมของแต่ละบุคคล โดยทั่วไป สปิเนล  ที่มีคุณภาพเป็นสีที่นิยมที่สุด คือ ชนิดมีสีแดงเข้มและสด ไม่มืดหรือสว่างมากเกินไป รองลงมาคือ สีชมพู ขณะที่สีอื่น เช่น น้ำเงิน ม่วง ก็ได้รับความนิยม แต่ไม่ควรมีสีเทาปนหรือมีสีเทาปนน้อยที่สุด  โดยทั่วไป  สปิเนล  มีเนื้อค่อนข้างใสสะอาด แต่อาจพบมลทินอยู่ภายในเนื้อได้ สปิเนล  ที่มีมลทิมมากซึ่งมองเห็นได้ด้วยตาเปล่าหรือมีตำหนิรอยร้าวทั่วหน้าพลอย จัดเป็น สปิเนล ที่มีคุณภาพต่ำและมีราคาถูก 

สปิเนล คุณภาพดีควรมีประกายสุกใสจากการเจียระไนที่ดี หน้าพลอยและหน้าเหลี่ยมเจียระไนต่าง ๆ มีรูปร่างไม่บิดเบี้ยว สัดส่วนต่าง ๆ ของพลอยเหมาะสม บริเวณผิวไม่ควรมีร่องรอยขูดขีดชัดเจน  สปิเนลที่พบในท้องตลาด ไม่นิยมมาผ่านการปรับปรุงคุณภาพแต่ที่พบมากคือ สปิเนลสังเคราะห์ หรือ อัญมณีเลียนแบบสปิเนล เช่น แก้ว โกเมนสีแดง ให้ระวังกันด้วยนะคับ เพื่อที่จะทำให้เรามั่นใจว่าซื้อสปิเนลของแท้แน่นอน ควรขอใบรับรองอัญมณีแท้จากสถาบันตรวจสอบอัญมณีหรือร้านที่ซื้อดีที่สุดคับ... 

 
การดูแลรักษาและข้อควรระวัง "สปิเนล"

สปิเนล เป็นอัญมณีที่มีความคงทนสูงมากระดับหนึ่ง เหมาะสมในการใช้งานในกิจวัตรประจำวัน มีความคงทนต่อแสง ทำความสะอาจสปิเนล โดยใช้น้ำยาล้างเครื่องประดับหรือน้ำอุ่นผสมกับสบู่เหลวอ่อน ๆ และปัดทำความสะอาดด้วยแปรงขนนุ่ม สามารถทำความสะอาดได้ด้วยเครื่องฉีดพ่นไอน้ำร้อน หรือเครื่องทำความสะอาดแบบอัลตราโซนิกแต่ทั้งนี้ต้องระมัดระวังการใช้ความร้อนหรือการใช้ตะไบซ่อมชิ้นงานที่มีสปิเนลประดับอยู่ ซึ่งอาจจะทำให้สปิเนลเสียหายได้

บทความนี้น่าจะเป็นที่ชื่นชอบของผู้ที่นิยมอัญมณีสีแดง นอกจากทับทิม กันนะคับ ยังมีเรื่องราวของอัญมณีชนิดอื่น ๆ อีกหลากหลายชนิดเลยคับ ที่ผมจะนำมาแบ่งปันความรู้ให้ทุกท่าน

อย่าลืมติดตาม   รู้จริงเรื่องอัญมณี  กับผมได้ใหม่ในบทความหน้า...นะคับ

 อ่านบทความก่อนหน้า...

รู้จริงเรื่อง คริโซเบริล(CHRYSOBERYL)

รู้จริงเรื่อง พลอยแฟนซีแซฟไฟร์(Fancy Sapphire)